Adenosina (neurotransmisorea)
Adenosina izaki bizidunetan ugaria den molekula organikoa da; izan ere, funtzio ugari betetzen ditu, besteak beste energia metatu eta garraiatzea, ADN eta ARN sintesia eta neuromodulazioa. Adenosinaren funtzio fisiologikoa lehendabiziz Drury and Szent-Györgyi zientzialariek proposatu zuten 1929. urtean. Molekula honen efektuak, ordea, ez ziren sakonean ikertu 60. hamarkadara arte. Hainbat ikerketek erakutsi dute adenosinak burbuineko neurona kolinergikoetan eragina dutela eta azetilkolinaren jariapena eraldatu dezaketela. Bestalde, adenosinak ez da neurotransmisore kontsideratzen, ez baititu neurotransmisoreen oinarrizko ezaugarriak betetzen: alde batetik, ez da besikula presinaptikoetan metatzen; bestetik, kaltzio seinaleen aurrean neurona presinaptikoek ez dute adenosina jariatzen. Adenosinak duen funtzio modulatzailearen aurkikuntzak, garai hartako neurotransmisioaren dogma aldatzea eragin zuen. Ondorioz, adenosinaren funtzio neuromodulatzailea garatu zen.
Adenosine purina motako nukleosido da; hots, molekularen egitura kimikoa erribosa monosakarido eta adenina base nitrogenatuan oinarritzen da.
Sintesia
Adenosina nagusiki ATP molekularen hidrolisiaren produktua da. Medio extrazelularreko ATPren hidrolisia entzima desberdinen bitartez gertatu daiteke; hain zuzen ere, ektonukleotidasa entzimak dira ATPren defosforilazioaren erantzule nagusiak. Ektonukleotidasak mintzeko proteinak dira eta domeinu extrazelularrak aktibitate katalitikoa du. Ektonukleotidasak zelula motaren arabera desberdinak dira. Esaterako, CD39 leukozitoetan, perizito zeluletan, barean, biriketan etab. aurkitzen da; CD73 ektonukleotidasa, ordea, hesteetako endotelioan, barean, nodo linfatiko, burbuinean (astrozitoetan) etab. aurkitzen da.
Adenosinaren degradazioa batez ere adenosina deaminasa entzimaren bitartez gertatzen da, adenosina inosina bilakatzen duena; bestalde, mintzeko hainbat garraiatzaileek adenosina zeluletan barneratzea baimentzen dute, adenosina mailak erregulatuz. Azkenik, adenosinaren inaktibazioa adenosina kinasa entzimaren bitartze gertatu daiteke, adenosina adenosina monofosfato (AMP) bilakatzen duena.
Funtzioa
Adenosinak efektu fisiologiko ugari ditu organismoan; besteak beste, sistema kardiobaskularrean, immune sisteman eta nerbio sisteman eragiten du. Zehazki burbuinean adenosina neurotransmisore inhibitzailea da eta neuromodulazio funtzioa betetzen du. Adenosinaren efektu nagusiak loa eragitea eta eszitazioaren inhibizioa dira. Hortaz gainera, adenosinak organismoan funtzio babeslea duela uste da, estres egoeratan jariatze
Maila zelularrean, adenosina AR (adenosine receptor) hartzaileen agonista da. Adenosina hartzaileak burbuineko neurona presinaptiko zein postsinaptikoetan aurkitzen dira, eta neurotransmisore kitzikatzaile (glutamato, dopamina) zein inhibitzaileen (GABA) askapena modulatzen du.
Hartzaile zelularrak
Adenosina hartzaileak GPCR motako hartzaileak dira eta beraz, G proteinen bitartez bideratzen dute seinaleztapenaren transdukzioa. Egun, lau hartzaile desberdin identifikatu dira: A1, A2A, A2B eta A3. A1 eta A3 hartzaileek G proteina inhibitzailea (Gi) batzen dute eta ondorioz, neurotransmisorearen askapena inhibitzen dute; A2A eta A2B hartzaileek ordea G proteina aktibatzailea batzen dute eta ondorioz, neurotransmisoreen askapena eragiten dute.
Adenosina hartzaileen artean elkarrekintzak gertatzen dira maiz. Hain zuzen ere, adenosina hartzaileek heteromeroak eratzen dituzte, hots, hartzaile desberdinak fisikoki batu eta konplexu molekularrak eratzen dituzte. Hartzaileen arteko elakrrekintzen ondorioz, hartzaileen propietate eta seinaleztapena modulatu daitezke. Honen adibide garbia, burbuineko gorputz ildaskatuan gertatzen da: A2 hartzaileak heteromeroak eratzen ditu D2 dopamina hartzaileekin eta ondorioz dopaminarekiko afinitatea modulatzen du.